27 nov 2005

Marso

 

Vidu ankaŭ dio Marso. Ne konfuzu ĝin kun mardomarto.


  • Nomo: Marso (Sol IV)
  • Diametro: 6794 km
  • Maso: 0,64219 . 1024 kg (0,107 da tero)
  • Loko: la 4-a planedo, 227,94 milionoj km for de la Suno (1,52 AU).
  • Tago: 88 642,6 s (24h 37m 22,6s)
  • Jaro: 59,355 Ms (686,98 tertagoj)
  • Gravito: 3,7 m/s2 (0,38 da tergravito)
  • Temperaturo: 190 K – 240 K
  • Atmosfero: 95% karbona dioksido, 3% nitrogeno, 1,6% argono (premo: 7 mb)
  • Koloro: ruĝa (hejmo de giganta, ruĝa porko, laŭ melanezianoj)
  • Lunoj: 2: Fobo, Dejmo
  • Eltrovinto: antikvulo
  • Naskiĝtago: antaŭ 4,6 miliardoj da jaroj.
  • Nuna loko en la Zodiako: Virgo (decembro 2002)

Marso, frato de Tero kaj Venuso, estas malgranda, malvarma, dezerta mondo. Simile al Tero, ĝia tago daŭras 24,6 horoj, ĝi havas sezonojn, polusan glacion kaj eble iam havis riverojn kaj grandan maron. Aliflanke, Marso estas multe pli malgranda ol Tero, tial ĝi ne povas teni sufiĉan aeron, sub sia roza ĉielo, por varmigi sin kaj allasi grandan floradon de vivo : la nuna aero estas tiel maldensa kaj malvarma, ke akvo ne povas esti fluida, kaj eĉ akva glacio ne fandas sed bolas (kiel glacio de karbona dioksido sur Tero). Se vi starus sur Marso sen premovesto, al vi estus tre malvarma sed via sango bolus!


Geografio

Kvankam Marso estas pli malgranda ol Tero, la areo de tero seka estas la sama.

La nordo atestas pri antikva akvofluado – pri riveroj kaj eĉ granda maro – sed la sudo estas tre kraterita, kiel la Luno aŭ Merkuro. La suda tero estas multe pli alta ol la nordo.

Marso, kiel la Tero, havas polusan glacion, glacio akva ĉe la norda poluso kaj glacio karbon-dioksida ĉe la sudo.

Marso havas la plej altan monton konatan al homo, Olympus Mons ("monto Olimpo"), kiu estas 24 km alta de bazo al pinto! Eĉ ĉe la bazo (500 km en diametro), la klifo estas 6 km en alteco. Marso ankaŭ havas grandegan kanjonon, Valles Marineris, kiu estas 4000 km en longeco kaj 2–7 km en profundeco. En la sudo estas kratero mezuranta 2000 km en diametro kaj 6 km en profundo: Hellas Planitia ("Helenio ebenaĵo"). Por komparo, la pinto de Monto Everesto sur Tero estas 8,850 km super la maro.

(Laŭ internacia konsento, la nomoj de marsaj lokoj estas en la latina).

 

Vivo?

Klare, la granda demando estas: Ĉu Marso ebligas – nun aŭ iam – vivon?

Tra 20-a jarcento, la penso kaj kredo pri la ekzisto de marsa vivo alternadis:

Dum la 1930-aj jaroj, inteligenta vivo sur Marso ŝajnis tiel probabla, ke usona radioprezento reĝisorita de Orson WELLES pri La Milito de Mondoj laŭ romano de H. G. WELLS pri invado de marsanoj sur Tero, estis kredita kiel prava novaĵo!

Astrologia simbolo de Marso
Pligrandigu
Astrologia simbolo de Marso

Tia kredo en anglalingvaj landoj estis instigita de mistraduko de verko de la kolorblinda, itala astronomo, Schiaparelli. En 1877 li diris, ke li eltrovis kanalojn sur Marso. Sed la angla lingvo havas du vortojn por "kanalo": canal por kanalo artefarita kaj channel por kanalo natura. Schiaparelli pensis pri kanalo natura, sed lia vorto estis tradukita en la anglan kiel canal – kanalo artefarita, implicinte vivon inteligentan sur Marso. La usona astronomo Lowell, ekscitite de la "eltrovo", konstruis observatorion en la dezerto de Arizono en 1894 por mapi Marson. Lowell eltrovis (probable preter la povo de sia teleskopo!) pli ol 500 tiajn kanalojn artefaritajn, produkton de civilizo mortanta. Tia Marso estis priverkita de la sciencfikciaj aŭtoroj H. G. WELLS en 1898 en Milito de la Mondoj kaj Edgar Rice BURROUGHS en la 1930-aj jaroj en sia serio pri Barsoom (la indiĝena nomo por Marso, laŭ Burroughs. Burroughs ankaŭ verkis la serion pri Tarzano, homo de la ĝangalo). Ankaŭ en Rusio romano kaj filmo "Aelita" traktis la "marsan imperion".

Sed dum la 1960-aj jaroj kaj 1970-aj jaroj, robotoj senditaj al Marso eltrovis planedon dezertan kaj kruelan. En 1976, Viking 1 & 2 vojaĝis al Marso por eltrovi proprainstrumente, ĉu vivo ja ekzistas sur Marso. Kvankam iuj el ĝiaj eksperimentoj sukcesis, aliaj malsukcesis. Ne havante sufiĉan pruvon, sciencistoj konkludis, ke vivo ne ekzistas sur Marso. La espero (kaj eĉ timo) pri marsa vivo disfalis.

Sed dum la 1990-aj jaroj, la bildo ŝanĝiĝis ankoraŭ denove. En 1996 roko de Marso, kiu falis al Tero, estis eltrovita, kiu ŝajne atestis pri vivo antikva sur Marso. En la roko kemiaĵoj estas trovitaj, kiuj ordinare estas formitaj de vivo, ne de iu ajn alia procezo konata.

La Nova Flugaro

La nova flugaro de robotoj, kiu estas sendata al Marso inter 1996-2005, eble plue klarigos la demandon pri vivo. La unuaj robotoj alvenis al Marso je la somero de 1997 por mapi Marson en detalo kaj esplori la supraĵon. La misio de Pathfinder ankaŭ alvenis en la sama somero, en Ares Vallis ("valo de Ares, helena samvalorulo de romia Marso"), kie antaŭ 1-3 miliardoj jaroj estis grandega inundo. Pathfinder sendas robotan veturilon, Sojourner, por esplori la terenon.

En 1999 alia misio al Marso estis senditaj de Usono por esplori la sudan poluson, sed ĝi fiaskis. Kiel rezulto, en 2000, Usono malambiciigis sian programon por Marso, kaj ĝia espero venigi marsajn rokojn al la Tero estis detruita.

La sekvonta roboto sendita al Marso estis Beagle 2 el Eŭropo (Beagle 1 estis la ŝipo de Darvino). Ĝi estis lanĉita de orbitulo Mars Express (lanĉita de Tero la 2-an de junio 2003) kaj surmarsiĝis la 25-an de decembro 2003. Ĉar poste neniam establiĝis radia kontakto, ĝi supozeble estis detruita. Mars Express funkcias kaj faris multajn fotojn de la marsa surfaco.

Komence de 2004 sukcese almarsiĝis la usonaj sondiloj Spirit (MER-A) kaj Opportunity (MER-B). En aŭgusto 2005 estis lanĉita la usona mars-sondilo Mars Reconnaissance Orbiter.

En 2003, Marso estis 56 milionojn da km proksime de Tero -- la plej proksima distanco ĝis 2287.

La planedo Marso nomiĝas laŭ la romia Dio Marso, verŝajne pro sia sangruĝa koloro.

Venuso



  • Nomo: Venuso (Sol II)
  • Diametro: 12.103,6 km
  • Maso: 4,869·1024 kg (0,82 da tero)
  • Loko: la 2-a planedo, 108,20 milionoj km for de la Suno (0,72 AU).
  • Tago: 20 996,1 ks (243,01 tertagoj)
  • Jaro: 19 414 ks (224,70 tertagoj)
  • Gravito: 8,9 m/s2 (0,91 da tergravito)
  • Koloro: blanka
  • Temperaturo: 726 K (!!!)
  • Atmosfero: 96% karbona dioksido, 3% nitrogeno, 0,1% akvo
  • premo: 90 000 mb (!!)
  • Lunoj: 0
  • Eltrovinto: antikvulo
  • Naskiĝtago: antaŭ 4,6 miliardoj da jaroj.

Venuso, frato de Tero kaj Marso, estas iomete pli malgranda ol Tero, sed multe pli varmega: la temperaturo sur la supraĵo de Venuso estas sufiĉe varma por fandi plumbon! Kvankam Merkuro estas pli proksime al Suno, Venuso estas pli varmega ĉar ĝiaj nuboj, kiuj ĉiam kovras la planedon, tenas tro multe de la hejto ricevita -- kiel aŭto staranta en la somera suno. La tiel-nomata forceja efiko. Tial, dum Marso ŝajne estas tro malvarma por subteni vivon, Venuso ŝajne estas tro varma.

2004-06-08
Pligrandigu
2004-06-08

La belaj nuboj de Venuso ne estas de akvo, sed de [[sulfata acido]]. La aero estas plejparte de karbona dioksido kaj estas tre densa kaj peza. Fakte, ĝi estas tiel densa ke se vi starus sur

Venuso, vi ŝajne starus je fundo de granda pelvo.

Astrologia Simbolo de Venuso
Pligrandigu
Astrologia Simbolo de Venuso

La venusa tago: la suno superiras en la okcidento kaj, post 4 termonatoj, subiras en la oriento (kvankam sub la dikaj nuboj de Venuso, la Suno estas nevidebla). Tiam sekvas 4 termonatoj da nokto.

Simile al Tero kaj malsimile al Merkuro kaj Marso, la supraĵo de Venuso enhavas movantajn kontinentojn. La supraĵo estas kovrata de krateroj, vulkanoj, laffluoj kaj montoj.

Venuso estas ankaŭ nomata la matenstelo aŭ vesperstelo, ĉar ĝi ofte aperas kiel brila stelo de la krepusko. Sed, malsimile al aliaj steloj, ĝi ne trembrilas. Venuso estis grava al la religio kaj kalendaroj de antikva Meksiko. Ĝi estis la stelo de la plumita serpenta dio, Kecalkoatlo. Pro ĝia beleco, la romianoj nomis ĝin laŭ la bela amdiino Venera.

El la multaj robotoj senditaj al Venuso el Tero, la kvar plej sukcesaj estas

Pioneer (usona) en 1978, Venera 15 & 16 (rusaj) dum 1983-84 kaj Magellan (usona) dum 1990-94.

Magellan iris ĉirkaŭ Venuso por mapi ĝian supraĵon per radaro, verkante la plej detalan mapon, kiun ni nun havas. Magellan uzis la atmosferon por bremsi kaj stiri, tekniko konata kiel aerobremsado. Je oktobro 1994, Magellan falis en la atmosferon, kie ĝi estis detruita de la atmosfera premo.

21 nov 2005

Merkuro

Nomo: Merkuro (Sol I)
Diametro ĉe ekvatoro: 4878 km
Pezo: 0,330 . 1024 kg (0,06 da tero)
Loko: la 1-a planedo, 57,910 milionoj km for de la Suno (0,38 AU).
Tago: 5067,36 ks (58t 15h 36m)
Jaro: 7,601 Ms (87,97 tertagoj)
Gravito: 3,7 m/s2 (0,38 da tergravito)
Koloro: flava
Temperaturo: 452 K (700K tage, 100K nokte)
Atmosfero: iomete da hidrogeno kaj heliumo
Lunoj: 0
Eltrovinto: antikvulo
Naskiĝtago: antaŭ 4,6 miliardoj da jaroj.
Merkuro estas la unua planedo, la plej proksima al la Suno. Kun Venuso, ĝi ankaŭ estas la plej varmega: 700 K dum tago, sufiĉe varmega pro fandi plombon. Sed spite de ĝia proksimeco, la merkura nokto estas tre malvarmega: nur 100 K d um nokto, pro la manko de densa atmosfero.
Merkuro estas pli malgranda ol Marso sed pli granda ol Plutono aŭ ol la Luno. Fakte, ĝi aspektas simile al la Luno: la supraĵo estas plena de krateroj kaj montoj. La krateroj estas faritaj de la frapado de asteroidoj kaj kometoj, same kiel sur la Luno, sed la krateroj estas plejparte pli grandaj ol tiuj de la Luno, ĉar apud la Suno astroj iras multe pli rapide. La plej granda kratero estas Caloris, 1300 km en diametro, 3,6 miliardojn da jaroj en aĝo. La frapo, kiu kreis ĝin, estis tiel giganta, ke ĝi sulkigis la kontraŭan flankon de Merkuro.
Unu mistero pri Merkuro estas ĝia forta magneta kampo, kiu defias nian komprenon pri la formiĝo de la Suno kaj la planedoj. Ĝi sugestas, ke Merkuro unufoje estis multe pli granda aŭ la Suno multe pli brila.
La tago de Merkuro estas la plej longa -- 176 tertagoj -- kaj -- estas eĉ pli longa ol al merkura jaro (88 tertagoj)! Merkuro turniĝas -- tiel malrapide kaj iafoje iras tiel rapide ĉirkaŭ la Suno, ke la Suno iafoje ŝajnas halti en la ĉielo kaj iri malantaŭen!
Pro sia proksimeco al la Suno, Merkuro estas malfacile studebla. Fakte, unu flanko de la planedo estas tute nekonata! La plimulto de nia scio pri Merkuro devenas de tri vizitoj de >Mariner 10 en 1974 kaj 1975. Ĝis nun, roboto neniam orbitis Merkuron aŭ staris sur ĝia supraĵo. Nia nuna scio pri Merkuro similas tiun pri la Luno ĉirkaŭ 1950.
La usona sondilo MESSENGER –- anglalingva akronimo de 'MErcury Surface, Space ENviroment, GEochemistry, and Ranging' = Surfaco, Spaca Medio, Geokemio kaj Liniiĝo de Merkuro -- estis lanĉita la 3-an de aŭgusto 2004 kaj komencis 6-jaran vojaĝon al Merkuro. Ĉefaj taskoj de la sondilo estas la plena ekkono de la surfaco kaj esploro ĉe la polusoj pri glacio.

19 nov 2005

Suno

suno kun ekflamegoj

La Suno estas mezgranda, flava stelo, kiu estas la centro de nia sunsistemo. La planedoj kun siaj lunoj, la asteroidoj, la kometoj, kaj la meteoroidoj iras ĉirkaŭ nia suno. La suno estas la sola korpo aŭ astro de la sunsistemo, kiu eligas ĝian propran lumon.

Kiel la aliaj steloj en la universo, la suno estas grandega globo de varmegaj gasoj. La Tero estas nur je proksimume 150.000.000 km de la suno. La stelo plej proksima al la suno estas Alpha Centauri. La lumo de tiu stelo bezonas 4,35 lumjarojn por atingi la Teron. La lumo de la suno bezonas nur 8,3 minutojn por atingi nin.

La maso de la suno konsistas precipe el hidrogeno (pli da 75%) kaj heliumo kaj 70 aliaj elementoj. Sed la suno estas tiel varmega, (de 5.500 ĝis 15.000.000 gradoj Celsiuso), ke tutaj la elementoj tie estas en la gasa stato, aŭ eĉ plasma stato (t.e. miksaĵo de nukleoj kaj elekronoj senligaj). La suna maso estas 331.950 fojojn pli granda ol la maso de la Tero. La diametro de la suno estas 1.400.000 km.

Astrologia simbolo de Suno
Pligrandigu
Astrologia simbolo de Suno

La suno estas speco de granda nuklea forno. Per nuklea fuzio la suno eligas varmon kaj lumon, kiam la hidrogeno konvertiĝas en heliumon. Sed tio estas tre longa procezo. La sciencistoj taksas, ke la suno formiĝis antaŭ 4.600.000.000 jaroj, kaj ĝia vivo daŭros 5 mil milionojn da jaroj plu.

Ni povas vidi la sunan koronon dum totala suna eklipso. Tiam la astronomoj povas studi la grandajn ekflamegojn, kiuj elĵetiĝas de la suna kromosfero. Ili ankaŭ studas la sunmakulojn, kiuj povas fari perturbojn en la teraj telekomunikadoj. (Averto: oni ne devas rigardi rekte la sunon.)

Kiel brilas la Suno ?

La giganta kvanto de energio kiu elradias de nia Suno dum kvin miliardoj da jaroj estis longdaŭra enigmo por astronomoj. Kiaj energio-fontoj povus provizi tiom da energio dum tiom longa epoko? Se la tuta Suno estus farita de karbo, ĝia brul-energio sufiĉus nur por kelkmiloj da jaroj. Gravita energio - malrapida ŝrumpo de la Suno pro la propra pezo - povus daŭri nur 30 milionojn da jaroj. La mistero de la suna energio solviĝis nur en la 20a jarcento kiam oni malkovris la nuklean energion. Evidentiĝis, ke la sola fonto kiu estas sufiĉe abunda por klarigi la sunan energion estas nuklea brulado. Kvar nukleoj de hidrogeno, la elemento plej abunda en la Suno kaj en la Universo, kunfandiĝas al unu nukleo de heliumo. Tia brulado provizas la energion de ĉiuj steloj en la "ĉefa sekvenco", kiel nia Suno. Kiam elĉerpiĝas la provizo de hidrogeno en la stela centro, heliumaj nukleoj povas bruli kaj produkti pli pezajn nukleojn kiel karbono, nitrogeno, oksigeno ktp.


La plejparto de antikvaj socioj diigis la Sunon (Helios, aspekto de Apolonio en greka mitologio, Sol en romia mitologio), kaj aktualaj novpaganoj kultas ĝin kiel aspekton de la Virdio. La suno, kiel la plej videbla astro, formas la bazon por multaj kalendaroj, inkluzive de la Okcidenta gregoria kalendaro. La tago dimanĉo nomiĝas por la Suno en la angla (Sunday) kaj en la germana (Sonntag). En alkemio kaj blazono, la Suno asociiĝis al la metalo oro.



Sunsistemo
Suno | Merkuro | Venuso | Tero | Marso | Jupitero | Saturno | Urano | Neptuno | Plutono | 2003 UB313
Listo de la objektoj de la sunsistemo.

Ŝafo aŭ Virŝafo

VirŝafoŜafo, latine Aries, estas stelfiguro de la Zodiako

La steloj de Aries estas malfortaj. La plej gravaj estas α Ari (Hamal) kaj β Ari (Sharatan).

Laŭ Astrologio, Ŝafo estas zodiaka signo por naskitoj inter la 21-a de marto kaj la 19-a de aprilo. La ĝustaj datoj laŭ la siderea zodiako estas la 19-a de aprilo ĝis la 13-a de majo.

La Zodiako

La zodiako estas la zono de konstelacioj, kiun la Suno trapasas, vidita el la Tero. La linio tra kiu la Suno sin movas estas nomata ekliptiko; la zodiako estas la zono, 8 gradojn norden kaj ok gradojn suden, en kiu ankaŭ la Luno kaj la planedoj sin movas (ĉiam viditaj el la Tero). Nur Plutono iafoje vagas eksteren.

Tradicie, laŭ astrologio, estas 12 konstelacioj de la zodiako (la datoj estas kiam la Suno estas en ĉiu konstelacio laŭ Okcidenta astrologio):

signonomo latine de ĝis
Ŝafo Aries Mar 21 Apr 19
Taŭro Taurus Apr 20 Maj 20
Ĝemeloj Gemini Maj 21 Jun 21
Kankro Cancer Jun 22 Jul 22
Leono Leo Jul 23 Aŭg 22
Virgulino Virgo Aŭg 23 Sep 22
Pesilo Libra Sep 23 Oct 22
Skorpio Scorpius Okt 23 Nov 21
Sagitario Sagittarius Nov 22 Dec 21
Kaprikorno Capricornus Dec 22 Jan 19
Akvisto/Amforo Aquarius Jan 20 Feb 18
Fiŝoj Pisces Feb 19 Mar 20

Laŭ astronomio, estas 13 konstelacioj de la zodiako (kun la datoj kiam la Suno estas en ĉiu konstelacio kaj la daŭro):

signonomo latine de ĝis daŭro (tagoj)

Ŝafo Aries Apr 19 Maj 13 25
Taŭro Taurus Maj 14 Jun 19 37
Ĝemeloj Gemini Jun 20 Jul 20 31
Kankro Cancer Jul 21 Aŭg 9 20
Leono Leo Aŭg 10 Sep 15 37
Virgulino Virgo Sep 16 Okt 30 45
Pesilo Libra Okt 31 Nov 22 23
Skorpio Scorpius Nov 23 Nov 29 7
Ofiuĥo Ophiuchus Nov 30 Dec 17 18
Sagitario Sagittarius Dec 18 Jan 18 32
Kaprikorno Capricornus Jan 19 Feb 15 28
Akvisto/Amforo Aquarius Feb 16 Mar 11 24
Fiŝoj Pisces Mar 12 Apr 18 38

11 nov 2005

Astrologio laŭ Vikipendio

Astrologio estas interpreta sistemo, kiuj provas kunligi ĉielan movadon de la astroj sur la zodiako, plano de la suna translacio laŭ tercentra vidpunkto, al samtempaj okazaĵoj en la vivo, bazitaj sur propra astrologia sistemaro nomita "astra ĉarto", kiu konsideras la ekliptikan longitudon de la planedoj (inkluzive, pro historiaj kialoj, suno kaj luno), iliajn interangulojn (aspektoj), la signojn de la planedoj kaj la surteran projekcion de tiu sistemo (teraj domoj). Astrologiistoj uzas la dividon de la loka ĉielo en 12 partoj, la zodiako en 12 signoj kaj la situon de la suno, luno, kaj planedoj videble tiam kaj tie homo naskiĝis por prognozi sian vivon kaj personecon.

Astrologio ne estas la sama kiel astronomio. Astrologoj dividas la zodiakon en 12 signoj, malgraŭ la ekzisto de 13 konstelacioj, laŭ nuna astronomio, kiuj estas intersektitaj de la plano de ekliptiko (zodiaka plano). Astronomoj kaj astrologoj uzas la saman ĉielan sistemon, tamen etendas sian analizon laŭ propraj metodoj. Astronomio estas scienco kaj haltas en la konsidero de la ĉielo mem kaj astrologio estas interpreta sistemo por aliaj simbolismaj kurilatoj de la astroj al teraj okazintaĵoj aŭ okazontaĵoj. Do, astrologio, dependas de kredo por siaj konstatoj, kaj scienco ne. Ĉar ili pensas ke astrologio ne sekvas sciencan metodon, plejpartaj Okcidentaj sciencistoj konsideras astrologion kiel pseŭdosciencon. Tamen, al la astrologoj ne koncernas la konsideroj de scienco por sia hodiaŭa praktikado. Statistike, ĉirkaŭ 75 % de legantoj de tagĵurnaloj legas horoskopan sekcion.

Tamen, astrologio iufoje profunde interligis kun astronomio: nome la fondinto de la okcidenta astrologio nomita Ptolemeo kiu estis matematikus kio signifis, en la dua jarcento post Jesuo Kristo, fakulo pri matematiko, astrologio kaj astronomio, laŭ nia moderna terminaro. Sed la divido inter la tri fakoj tute ne ekzistis tiatempe kaj klara disigo inter la tri sciencoj komenciĝis nur ĉirkaŭ Galilejo. Li eble estis la unua, kiu uzis sciencan metodon por ekzameni senopiniajn asertojn pri la ĉielo.

Multaj estimatoj el frua astronomio ankaŭ estis astrologioj, inkluzivante Tycho BRAHE, Johannes KEPLER, kaj Galilejo mem. Isaac NEWTON kelkfoje ekzempliĝis kiel astronomiisto, sed proponita pruvo ne staras bone al strikta ekzamenado. Ne ekzistas iu ajn vorto skribita per mano de Newton pri la subjekto, kaj la kelkaj libroj de lia librejo kiuj menciis astrologio, ĉefe priigis aliajn subjektojn.

Astrologio eligis el Babilonio. Tre frue ĝiaj konceptaĵoj disvastiĝis orienten ĝis Hindio (kie ĝi iĝis kaj ĝis nun restas grava preokupo en la vivo, edziĝoj kaj elekto de tagoj, ktp) okcidenten en Egipto (en Dandera troviĝas fama zodiako, la plej malnova plutrovebla), Grekio kaj tial poste moderna Okcidenta kulturo.

4 nov 2005

Saluton! Bonvenon al nia ttt-ejo pri astrologio en esperanto. Espereble vi ĝuos ĝin.!!

La Zodiakaj Signoj

     Certe vi multe aŭdis pri konstelacioj kaj signoj de la zodiako sed vi sciis, ke ili ne estas la samaj komprenante, ke la zodiaka rado e...